بررسي تاريخ حرم ائمه بقيع به مناسبت سالروز تخریب ناجوانمردانه بقیع
بررسي تاريخ حرم ائمه بقيع
مذهب بر حق شيعه دوازده امامي ، در طول دوران ومعاصر گذشته خصوصاً در اين أعصار أخير مورد هجمه بد خواهان و کج انديشاني است که يا بخاطر جهل وناداني با اين فرقه ناجيه به ستيز برخاسته اند و يا دست دشمني وستيزه جويي آنان ازآستين هوي پرستي وعناد بيرون آمده بر گرده مذهب اهل بيت چنگ زده خواهان زوال و نابودي آن مي باشد ولي بايد بدانند که "هر که با آل علي در افتاد برافتاد."
اما اينکه پشت اين مذهب به عنايات باريتعالي و الطاف مخصوصه آقا امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) گرم است و استوار ، دليل نمي شود که ما شيعيان از شناخت آيين و کيش خود کوتاهي کرده احياناً در وادي ضلالت و گمراهي افتاده آنچه در کف داشته ايم به باد نيستي و فنا بسپاريم، آنگاه انگشت حسرت و ندامت به دندان برگيريم و به گذشته پرافتخار خود غبطه خوريم، چرا که در اين وادي وانفسا که تمام جهان خواران و احزاب شياطين انس و جن دست در دست يکديگر نهاده اند نياز مبرم به يک جهش علمي وعملي فراگير شيعيان احساس مي شود تا در درياي طوفاني حوادث و بلايا چنگ در کشتي هدايت آويخته، سوار بر آن خود را به ساحل رستگاري و نجات رهنمون گردند.
پاره اي از حملات و ترفندهايي که در چند قرن أخيرعليه شيعه راه اندازي شده و با لباس اسلام پيش آمده شبهات و بلايايي است که گروه منحرف و مضلّ وهابيت، سردمدارآن مي باشند،که با برداشتي نادرست از دين و ديانت چهره اي کريه از اسلام به نظاره مي گذارند واز طرفي ديگر مخالفان اين ايده را مشرک و مهدورالدم مي خوانند.
از جمله اشتباهاتي هم که مرتکب شده اند در مورد تبرک و زيارت قبور مسلمانان بالعموم و قبور ائمه اطهار (عليهم السلام ) بالخصوص مي باشد و با توجيهات صوري و کم مايه به چه فجايعي که دست نيازيده اند؟!
در اين راستا به تخريب قبور ائمه بقيع پرداختند و قصد ويراني ديگر حرمهاي شريف را داشتند که با ممانعت فرق ديگر مسلمانان موفق بدان نشده اند، خذلهم الله تعالي .
لذا ما دراين مختصر به سيري هر چند کوتاه در تاريخ قبرستان بقيع و حرم ائمه بقيع خواهيم پرداخت و درنهايت به چندي از شبهات آنها بحول و قوهالهي جواب خواهيم داد.
معناي لغوي بقيع
صاحب مجمع البحرين مي گويد :«البقيع من الارض المکان المتسع وقيل لايسمي بقيعا الا و فيه شجر او اصولها ،و منه بقيع الغرقد»(1) در لغت بقيع به محل وسيع گويند و همچنين بعضي اضافه کرده اند که بقيع به آن محل وسيعي گويند که داراي درخت و يا ريشه درخت باشد،آنگاه ابن اثير مي افزايد:چون بقيع قبلاً داراي درخت «غرقد» و ريشه هاي آن بود پس از قطع اين اشجار نيز با همان اسم معروف گرديد.(2 ) «غرقد» نيزدرختي است وحشي و خاردار و داراي ميوه مخصوص.
چگونگي ايجاد مدفن در بقيع
اولين انصاري مدفون شده در بقيع، اسعد بن زراره و از مهاجرين عثمان بن مظعون است (3) که حضرت رسول الله (صلي الله عليه و آله و سلم) به هنگام مرگ او فرمود:«ادفنوا عثمان بن مظعون في البقيع يکون لنا سلفا فنعم السلف سلفنا عثمان»( 4 ) يعني: عثمان بن مظعون را در بقيع دفن کنيد تا شاخص ويادگاري از گذشتگان ما باشد و چه شاخص نيکي است عثمان.
بعد دفن او، پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) سنگي را بعنوان علامت بر سر مزارش قرار داد 5ـ فوت او در ذي حجه سال دوم هجرت بود ـ و آنگاه که فرزند
پيغمبراسلام،ابراهيم در سال 10 هجري وفات فرمود، بنا به فرمايش ايشان او را به عثمان ملحق کرده در کنار او به خاک سپردند.( 6 )
رفته رفته دو مدفن قديمي مدينه به نام «بني سلمه» و «بني حرام» متروک گرديد و مسلمانان بقيع را مدفن و قبرستان عمومي خود قرار دادند.( 7 )
فضيلت بقيع
در فضيلت اين مکان شريف روايات متعددي از رسول خدا (صلي الله عليه وآله و سلم)
نقل گرديده که بصورت تبرک به چند نمونه از آنها اشاره مي کنيم: پيامبراکرم فرمود:«يحشرمن هذه المقبره سبعون ألفاً يدخلون الجنة بغير حساب و کأنّ وجوههم القمر ليلة البدر»( 8 ) از بقيع 70هزار نفر که صورتشان مانند ماه شب چهارده است محشور خواهند شد و بدون حساب وارد بهشت خواهند گرديد.
ايشان گاهي شبها و گاهي روزها در بقيع حضورمي يافتند و براي اهل بقيع دعا و طلب مغفرت مي کردند و مي فرمودند که من ازطرف خداي خود مامور هستم که براي اينان دعا کنم «إني أمرت أن آتي أهل البقيع فأدعو لهم وأصلّي عليهم»( 9 ).
اجمال تاريخ اين حرم مقدس اين است که قبور ائمه بقيع (عيهم السلام) مانند ساير قبرها در محوطه باز و مکشوف نبوده بلکه قبر آنان مانند تربت پاک رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) و حضرت رضا (عليهم السلام) ، از آغاز دفن اجساد مبارک و پيکر مطهرشان در داخل خانه اي که متعلق به عقيل بوده، قرار داشته است و به مرور زمان اين خانه به ساختمان مناسب،به شکل مسجد تبديل گرديده سپس در محل همان ساختمان،بزرگترين و مرتفع ترين گنبد و بارگاه بنا شد و در قرون متمادي داراي خادم و دربان و داراي ظريفترين و گرانبهاترين ضريح و صندوق با زيباترين روپوش وداراي فرش و قنديل بوده است و بالأخره در هشتم شوال 1344هجري قمري به وسيله غدّه سرطاني موجود در بدنه اسلام (وهابيان) منهدم گرديد.
مقبره هاي خانوادگي در بقيع
از مجموع گفتارمورخان چنين برداشت مي شود مردم مدينه که قبلاً اجساد مردگان خود را در دو گورستان عمومي بنام:«بني سالم» و«بني حرام» و گاهي در داخل منازل خود دفن مي کردند،با رسميت يافتن بقيع با دفن عثمان بن مظعون در سال دوم هجري و ابراهيم فرزند پيامبر اکرم در سال دهم هجري به آنجا توجّه کردند و عده اي از صحابه بتدريج خارها و ريشه هاي درختان موجود در بقيع را کندند و آنجا را آرامگاه خصوصي خود و خانواده خود قرار دادند و بعضي ديگر از صحابه در منازل متصل به بقيع دفن گرديد که با گسترش بقيع، جزء آن گرديده است و به تناسب جايگاه و انتسابشان با پيامبرالهي در يک نقطه معين و در کنار هم دفن شده اند مثلاً قبور ائمه چهارگانه با قبرعباس عموي پيامبر و فاطمه بنت اسد در يک نقطه و همه يا عده اي ازهمسران پيامبر در نقطه اي و رقيه و ام کلثوم دختران پيامبر اکرم در کنار هم که مجموع اين بخش بنام «مقابر بني هاشم» معروف گرديده است.
مطلب دوم اينکه: خانه ها و منازل مدينه تا بقيع امتداد داشته و بقيع از طرف غرب در پشت منازل مدينه قرار داشت و کوچه هاي متعددي اين منازل را به همديگر وصل مي نمود و به محل بقيع منتهي مي گرديد.(10)
قبور أئمه أربعه
در تاريخ است که :«دُفن العباس ابن عبد المطلب عند قبر فاطمه بنت أسد بن هاشم في اول مقابر بني هاشم الّتي في دار عقيل»(11 ) يعني:عباس بن عبدالمطلب در اول مقابر بني هاشم و در داخل خانه عقيل در کنار قبر فاطمه بنت أسد دفن شده است .
صاحب «تاريخ المدينه» و صاحب«عمدة الاخبار» مي نويسند: وقتي که از دفن امام حسن مجتبي در کنار قبر جدش رسول خدا (صلي الله عليه وآله و سلم) جلوگيري بعمل آمد امام حسين (عليه السلام) طبق وصيت برادرش او را در کنار مقبره بني هاشم و در کنار قبر فاطمه بنت أسد دفن فرمود.( 12 )
بعدها اجساد مطهر سه امام ديگرـ علي بن الحسين زين العابدين و ابو جعفر محمد بن علي الباقر و ابو عبدالله جعفر بن محمد الصادق (عليهم السلام) ـ در اين مدفن آرميدند تا جايي که امام المشککين فخر رازي که از بزرگان علماي اهل سنت است در کتاب خود مي آورد :«يُستحب أن يَزور قبر الحسين بن علي و فيه أيضاً علي بن الحسين و محمد بن علي و جعفر بن محمد رضي الله عنهم»( 13 )يعني :مستحب است زيارت قبر حسن بن علي وهمچنين در آنجا است قبر علي بن الحسين و محمد بن علي و جعفر بن محمد که خداي تعالي از ايشان راضي باشد.
ذکر اين چند نمونه از تواريخ ،نشانگر آن است که بدن فاطمه بنت أسد و عباس عموي پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) در محوطه باز و بدون ديوار و سقف دفن نشده اند بلکه از ابتدا در خانه عقيل بن ابيطالب ودر زير سقف به خاک سپرده شده اند آنگاه بعد از ايشان،اجساد پاک و مطهر جان جانان و قبله دل عارفان ،آن چهار دردانه غريب به آنان پيوستند.
حال سئوال اينجاست که با وجود بقيع ،چرا پيکرعده اي ازاقوام وفرزندان رسول خدا( صلي الله عليه وآله وسلم ) درخارج اين آرامگاه عمومي ودرخانه خصوصي گرديده اند.
پاسخ اين سئوال براي کساني که با تاريخ مدينه آشنا هستند واضح وآشکار است چرا که آن روزها دفن شدن افراد متشخص و مورد احترام ،بجاي گورستان عمومي در داخل منازل و توجه به آرامگاههاي خصوصي بيش از آنچه امروز در دنيا مرسوم است ،معمول و رايج بوده است،بعنوان مثال مي توان از دفن شدن عبدالله پدر گرامي رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) در خانه نابغه و رافع بن مالک (14)، انصاري بزرگوار و از صحابه و ياران با وفاي پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) که پس از شهادت در جنگ أحد و انتقال به مدينه در خانه آل نوفل دفن گرديد ، و همچنين دفن شدن خليفه أول و دوم در داخل بيت رسول الله (صلي الله عليه و آله وسلم) و پيشنهاد امام مجتبي (عليه السلام) در اين راستا از همين نمونه ها است، أساساً هم دفن شدن رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) در داخل بيت و حجره خويش از نظر اجتماعي نه تنها يک مسأله تازه و بي سابقه نبوده، بلکه نسبت به شخصيت آن دو بزرگوار ،يک عمل عادي و طبيعي به حساب مي آمد.
جايگاه دعاي رسول خدا در خانه عقيل
گفته شد که پيامبر اکرم (صلي الله عليه وآله وسلم) در اوقات مختلف در کنار بقيع قرار مي گرفت و در آنجا به مناجات مي پرداخت وبراهل بقيع دعا واز خداوند متعال براي آنان استغفار و استرحام مي نمود و گاهي نيمه هاي شب براي همين مقصود، رختخواب خويش را ترک و به سوي بقيع حرکت مي نمود.
در روايت است که:عن خالد بن عوسجه:«کنت أدعو ليلة الي دار عقيل بن أبي طالب الّتي تلي باب الدار فمرّ بي جعفر بن محمد (عليهماالسلام) يُريدُ العريض معه أهله فقال لي أَعَنْ أثر وقفت هاهنا؟ قلت :لا. قال:هذا موقف نبي الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بالليل اذا جاء ليستغفرلأهل البقيع»( 15 ).
خالد بن عوسجه مي گويد :«شبي رو به سوي زاويه خانه عقيل که در جنب در اين خانه قرارگرفته است،دعا مي کردم جعفر بن محمد (عليهما السلام) که به همراه خانواده اش عازم عُريض بود، مرا در آن حال ديد و پرسيد آيا درباره اين محل خبر و
مطلب خاصي شنيده اي؟ گفتم:نه، فرمود:اينجا جايگاه دعاي رسول خداست،شب هنگام که براي استغفار أهل بقيع مي آمد در اينجا توقف مي نمود.»
أخبار غيبي رسول خدا (صلي الله عليه وآله و سلم)
با توجّه به آيه مبارکه: «وَمَا يَنطِقُ عَنِ الهَوَي إنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحَي»( 16 ) تمام فرمايشات و أعمال حضرت رسول ،مؤيّد به تأييدات الهي است و در اين زمينه براي برپايي دين و برافراشته شدن پرچم حق و حقيقت از تمام امکانات موجود استفاده کرده اند چه با أعمال خارق العاده که قبل از بعثت بروز مي دادند تا زمينه را براي پذيرش مردم آماده سازند که ازآن به «إرهاص» تعبير مي شود.( 17 )
و چه بعد از بعثت با بيان حقيقت که گاهي نيز با معجزه همراه بود حجّت را بر مردم تمام مي فرمودند،همچنان که در ماجراي غدير خم هنگام بازگشت ازحجة الوداع همه حُجّاج را دراين محل جمع کرده بعد از بجا آوردن نمازدر ضمن خطبه اي مهم فرمودند:«من کنت مولاه فعليّ مولاه»( 18 ) و به اين ترتيب مسأله جانشيني آقا علي (عليه السلام) راعليرغم اينکه بارها در فرصتهاي مناسب مطرح کرده بودند در آن جمع عظيم حُجّاج به زيباترين شکل بيان داشتند،و يا در هنگام نزول آيه تطهير که دليل عصمت أهل بيت بود علاوه بر بيان آن در موقع نزول ،حدود 9 ماه درأوقات نماز وقتي که مردم منتظر پيامبراکرم بودند تا ايشان تشريف بياورند و نماز را اقامه فرمايند ايشان در جلوي در خانه آقا علي (عليه السلام) که به مسجد باز مي شد مي ايستادند و مي فرمودند:«السلام عليکم و رحمه الله و برکاته أهل البيت انّما يُِريد الله ليذهب عنکم الرجس أهل البيت ويطهرکم تطهيرا»( 19 ).
البته موضوعات و حوادث مهم ديگر نيزکه جزء اصول اسلام نبوده است از چشمان تيز و حقيقت بين آن حضرت به دور نمانده و وقوع آنها را پيشاپيش به اطّلاع مسلمانان مي رسانيدند که اين نوع حوادث در اصطلاح محدّثين (ملاحم) و خبر دادن از اين حوادث،أخبار غيبي و پيشگويي ناميده مي شود،لازم به ذکر است که گاهي به خود اين نوع أخبار« ملاحم» اطلاق مي گردد.(20)
فلذا مي توان چنين استنباط و اظهار نظر نمود که حضورمستمرّ رسول خدا در مقابل در خانه عقيل بن أبي طالب از همان ملاحم و پيشگويي ها است که آن حضرت مي خواسته عملاً اهميّت اين خانه را که در آينده نزديک به آرامگاه چهار تن از أوصياي الهي و مدفن چهار تن از فرزندان و أهل بيت پيامبرمبدل خواهد گرديد بيان کرد،که با گذشت روزگار ديديم که اين خانه به مسجد و زيارتگاه عمومي تبديل شد بطوري که آقا امام صادق (عليه السلام) نه تنها در داخل محوّطه مسقف و در داخل خانه، بلکه در داخل حرم به خاک سپرده شد يعني ديگر آن موقع اين خانه به يک مسجد و زيارتگاه عمومي تبديل شده بود ،بعدها براي اين بارگاه ،گنبد وقبه اي ارزشمند ساخته شد که در طول قرون متمادي بارها تعمير و اصلاحاتي در اين حرم شريف انجام شد تا اينکه به دست مزدوران استعمار و شياطين خبيث در هشتم شوال 1344ه.ق تخريب شد.(21)
انگيزه پيدايش و تخريب حرم ها
يکي از برنامه هاي مذهبي مسلمانان،أعم از شيعه و سني ،از صدراسلام تا به امروز؛
مانند همه پيروان اديان و مذاهب آسماني و همه صاحبان فکر و انديشه،بزرگداشت و تجليل از مقام انبياء و اولياء و اداي احترام نسبت به راهنمايان فکري و رهبران معنوي و شهداي راه اسلام و قرآن بوده است و اين احترام و بزرگداشت که بيشتر در قالب زيارت قبور آنان جلوه مي کند ،نشأت يافته از تعاليم قرآن مجيد و سنت پيامبرخدا (صلي الله عليه و آله و سلم) بوده و از عبادات و مستحبات به شمار مي آيد.
مسلمانان همواره از دور و نزديک، در کنار مدفن آن عزيزان حضور مي يابند و برايشان درود و سلام مي فرستند و از خداوند متعال علوّ مقام و ترفيع درجاتشان را درخواست مي کنند و جملاتي بر زبان مي رانند که بيانگر فضلايل اخلاقي و تعليمات ديني و برنامه هاي عملي آنها است و گوياي شکيبايي آنها در مقابل مصيبتها و مشکلاتي است که در راه تحکيم بخشيدن به اين تعاليم تحمل نموده اند.
شيفتگان آن حضرات ،بدينسان مراتب ارادت خويش را به ساحت آنان ابراز مي دارند و خود را آماده پيروي از راه ورسم آنان و عمل به برنامه ها و دستورالعملهاي ايشان مي نمايند و در کنار قبورشان ،به نماز و دعا مي ايستند وآمرزش گناهان و پذيرش توبه خويش را در کنار مرقد اين «عبادالرحمان» از خداوند مسألت مي کنند .
و به همين انگيزه بزرگداشت و احترام و نيز بخاطر حفاظت زائران آنان از سرما و گرما، به هنگام عبادت وزيارت و اقامه نماز به روي قبر آنان، سقفي قرار دادند و گاهي به اقتضاي نياز به فضاي بيشتر،در کنار اين مدفن ها مساجدي ساختند که اين محلها امروز به «مشهد» و«حرم» شهرت يافته اند.( 22 )
لازم به گفتن است که اين تجليل و بزرگداشتها از سوي مسلمانان، نه يک عمل ابتکاري و بدون دليل شرعي و مدرک و مستند مذهبي است،بلکه راه ورسمي است برگرفته از قرآن مجيد و سنت رسول الله (صلي الله عليه و آله و سلم ) و کردار صحابه وپيشوايان دين ، که اکنون نمونه هايي ازآن را مي آوريم:
*آنجا که سخن از أنبيا است ،خداوند درباره آنها ،واژه «سلام» و درود را به کار برده و با اين کلمه زيبا از آنان ياد نموده است:«سَلامٌ عَلَي إِبْرَاهِيمَ»( 23 )،«سَلامٌ عَلَي مُوسَي وَهَارُونَ »(24 )،« وَسَلامٌ عَلَي الممرْسَلِينَِ ».( 25 )
**و آنجا که سخن از شهداء و بندگان صالح به ميان آمده،آنان را اين چنين ستوده است:
«وَمَن يُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُوْلَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِم مِّنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاء وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولَئِكَ رَفيقاً ».(26)
قرآن مجيد مسلمانان را تشويق نموده است که درمقام توبه و إنابه و به هنگام طلب آمرزش گناهان، به رسول الله(صلي الله عليه و آله وسلم) توسل جويند و وساطت و درخواست آن حضرت را عامل آمرزش گناهان بندگان معرفي نموده،مي فرمايد:«...وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآؤُوكَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللَّهَ تَوَّابًارَّحيماً ».(27)
***ودر جايي ديگر منافقان را نکوهش مي کند که هرگاه به آنان گفته مي شود به حضور رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) برسند تا آن حضرت درباره آنان طلب آمرزش کند ،از اين أمر سرباز ميزنند :«وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا يَسْتَغْفِرْ لَكُمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْا رُؤُوسَهُمْ وَرَأَيْتَهُمْ يَصُدُّونَ وَهُم مُّسْتَكْبِرُونَ ».(28)
**** دفن شدن پيکرپاک رسول خدا درداخل خانه خويش ودرزيرسقف ، دليل روشن ومصداق عيني دراين واقعيت است که دراسلام، وجود بنا درروي قبرشخصيت هاي معنوي،عملي مستحسن ومورد تأييد بوده است واين حقيقت را درباره قبور انبياي گذشته نيزميتوان ديد، مانند قبر حضرت ابراهيم،اسحاق ويعقوب (عليه السلام) وقبور همسرانشان درشهر الخليل، شهري که به ياد وبه نام حضرت ابراهيم (عليه السلام) «خليل» نام گرفت.ومانند قبرحضرت داود وسليمان (عليه السلام) در«بيت لحم» وقبورو آثار ساير انبياء در بيت المقدس وشامات که در طول قرن هاي متمادي ، قبل وبعداز اسلام، از استحکام وزيبايي بنا وساختمان برخورداربوده اند.
نکته جالب توجه در قبور انبياي گذشته اين که شخص خليفه دوم در فتح بيت المقدس، نه تنها بر اين مقابر و براين آثار متعرض نگرديد،بلکه با نمازگذاردن در اين بقاع و أمکنه، وجود آنها را در عمل تأييد کرد.همچنين روش علماء و پيشوايان اسلام نيز در طول تاريخ به همين منوال بوده است.
اين برنامه بزرگداشت از بزرگان و پيشوايان دين از سوي مسلمانان در طول تاريخ جاري بود تا اينکه در آستانه قرن هشتم، در شام، شخصي به نام ابن تيميه پيدا شد و تجليل و احترام از انبياء و اولياء و مدفن آنها را،نه تنها غير مشروع و حرام بلکه مرتکبين آنها را مشرک و مرتد خواند و اظهار داشت که در صورت توبه نکردن بايد به قتل برسند.
وي همچنين بر وجوب تخريب اين بناها وآثار،فتوا صادر کرد.
اين عقيده در آن زمان گرچه پيروان اندک يافت اما پس از مدت کوتاهي متروک گرديد،تا اينکه در قرن يازدهم و پس از مدت چهار قرن،با پيدايش وهابي گري در نجد حجاز، بار ديگر طرح گرديد و به مرحله إجرا گذاشته شد ودر نتيجه همين باور واعتقاد بود که با تسلّط وهابيان بر مکه و مدينه درسال1344 ه.ق تمام حرم ها در اين دو شهر و ديگر شهرهاي حجازـ که متعلق به اقوام و
عشيره رسول خدا و صحابه آن حضرت و ساير شخصيت هاي مذهبي بود و همچنين مساجد موجود در کنار آنها ـ منهدم و تخريب گرديد و امروز ديگر اثري از اين بناها باقي نيست.
اکنون اين پرسش مطرح مي شود که:«انگيزه و عامل اين بينش چيست؟» وچگونه است که افرادي خود را مسلمان مي نامند ولي به خود اجازه مي دهند نسبت به بزرگان دين اهانت کنند وأبنيه وآثار آنان را منهدم نمايند.
پاسخ اين سئوال اين است که: يکي از آفات بزرگ و خطرناک درهر مذهب و آييني،کج فهمي ها و تندروي ها و برداشت هاي غلط و انحرافي و به اصطلاح قرائت هاي خود ساخته از آن آيين است که در مقاطع مختلف،از ميان پيروان همان مذاهب به وجود مي آيد و موجب تضعيف و تفرقه درآن مذهب مي شود.
از مصاديق بارز چنين انحراف فکري و برداشتهاي ناروا،گروه قشري ومتحجّر خوارج بودند که در زمان رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) پا به عرصه گذاشتند ودرروزگار علي (عليه السلام) گسترش يافته، به صورت يک غدّه سرطاني درميان مسلمين ريشه دوانيدند ،و سرانجام آن بزرگوار به دست يکي از عوامل همين گروه به شهادت رسيدند.
خوارج داراي عقايد و منش خاصي بودند که ابن تيميّه و همپياله هايش در بعضي از آنها مشترکند که به اختصار به بعضي از آنها اشاره مي کنيم:
اهتمام خوارج به عبادت و تلاوت قرآن
يکي از صفاتي که در روايات نيز به آن اشاره شده، کثرت عبادت ومقيد بودن آنان به نماز و روزه و قرائت قرآن است (البتّه بصورت قشري و پوسته اي که هسته اي را در ميان خود نمي پرورد) به حدّي که عبادت ساير مسلمانان نسبت به عبادت آنها حقيروکم مي نمايد:
رسول خدا آنجا که از آينده همفکران «ذوالخويصره» ـ يکي از خوارج که به پيامبر اعترض کرد ـ سخن مي گفت،چنين مي فرمود:
«فإنّ له أصحاباً يحقر أحدکم صلاته مع صلاتهم و صيامه مع صيامهم( 29 )»يعني: پس همانا براي او ياراني است که هر يک از شما نمازش را در مقابل نماز آنان و روزه اش را در برابر روزه آنان کوچک و حقير مي شمارد».
امير مؤمنان (عليه السلام) ضمن سخناني در جنگ نهروان خطاب به لشکريانش چنين فرمود:
«أِيها الناس إنّي سمعت رسول الله (صلّي الله عليه وآله) يقول يخرج قوم من أمتي يقرءون القران ليس قراءتکم إلي قراءتهم بشِيء و لا صلاتکم إلي صلاتهم بشيء و لا صيامکم إلي صيامهم بشيء،يقرُؤن القرآن يحسبون أنّه لهم و هو عليهم لا يجاوز صلاتهم تراقيهم يمرقون من
الاسلام کما يمرق السهم من الرميه( 30 )»،يعني:اي مردم همانا من شنيدم که رسول الله (صلّي الله عليه وآله) مي فرمود: قومي از أمّتم مي آيند در حالي که قرآن قرائت مي کنند و قرآن خواندن شما نسبت به قرآن خواندن آنها چيزي حساب نمي شود ونه نماز خواندن شما نسبت به نماز خواندن آنان،و نه روزه هاي شما نسبت به روزه هاي آنها،قرآن را مي خوانند در حالي که خيال مي کنند همانا قرآن به نفع و براي آنان است وحال آنکه آن به ضرر آنهاست نمازشان از گلوهايشان پايين تر نمي رود،از دين خارج مي شوند همان گونه که تير از کمان رها مي شود.
دور شدن خوارج از اسلام
دومين ويژگي خوارج، که در متن أحاديث به آن تکيه شده، فاصله گرفتن آنها از اسلام و دورشدنشان از روح قرآن است که در أثر غرور و تحجّر حاضر نيستند از هيچ ناصحي نصيحت بپذيرند و از هدايت هيچ هدايتگري بهره گيرند.
آري،ديگر اميدي به توبه و برکاتشان به سوي اسلام نيست،همان گونه که تير پس از خروج از کمان،ديگر به آن باز نمي گيردد.
تکفير مسلمانان
يکي ديگراز خطرناکترين ويژگي هاي خوارج، تکفير مسلمانان بود و هر مسلمان متعهّد را که با عقيده و تفکّرانحرافي آنان موافق نبود مرتد و خارج از اسلام مي دانستند که در صورت عدم توبه بايستي به قتل برسند،در صورتي که کوچکترين تعرض را نسبت به مشرکان و بت پرستان روا نمي دانستند که رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) فرمود:«يقتلون أهل الاسلام و يدعون أهل الأوثان»( 31 ) أهل اسلام و مسلمانان رامي کشند و حال آنکه بت پرستان رابه حال خود وامي گذارند.
و اين انديشه باطل بود که موجب پيدايش جنگ نهروان و کشته شدن مسلمانان در مقاطع مختلف گرديد.
وهابيان نيز هرکسي را که با نظرات انحرافي آنها مخالفت بکند مشرک و مهدورالدم ميدانند و براين اساس بود که به فتواي محمد بن عبدالوهاب دست به کشتار مردم در طائف زدنند و به صغير و کبيررحم نکردند،طفل شيرخوار را بر روي سينه مادش سر بريدند و چه جنايتهايي مرتکب شدند که قلم از بيان آنها شرم دارد ـ اين واقعه در ذيقعده سال 1217 اتفاق افتاد.ـ
البته يک سال قبل از اين با تهاجم به عتبات عاليات ننگ ديگري را بر کارنامه سياه خود افزوده بودند( 32 ).
أوضاع جهان إسلام هنگام ظهور إبن تيميه
فاصله زماني آغاز قرن چهارم تا نيمه قرن پنجم هجري، در تاريخ اسلام ،برهه اي بسيار خطير و شاخص است.در اين مقطع تاريخي جامعه مسلمين به يُمن وجود مردان بزرگر چون ابن سينا وابوريحان بيروني و فردوسي و صاحب بن عبّاد و خواجه نظام الملک طوسي، در عرصه هاي گوناگون علم و ادب و سياست به اوج
شکوه و شکوفايي رسيد و جلوه اي درخشان از فرهنگ و تمدن اسلامي را به نمايش گذارد،چندان که مستشرين،بحق،اين دوران را عصررنسانس اسلامي خوانده اند.
مع الاصف پس از گذشت اين دوران،جامعهاسلامي بر اثر اختلافات سياسي و فکري موجود،به تدريج از مردان بزرگ و تاريخ ساز تهي شد و آفتاب شوکت اسلام رو به افول نهاد.
غرب صليبي که تلخي شکست اندلس و پيشرفت اسلام در اروپا را همواره در کام داشت،با احساس ضعف در مسلمين، به انديشه انتقام افتاد و در سالهاي پاياني قرن پنجم، پاپ رُم فرمان حمله به فلسطين (قبله أول اسلام) را صادر کرد. در پي اين فرمان،صدها هزار تن مسيحي ـ برافروخته از آتش ديرينه «صليب» بر ضد «توحيد» ـ از اروپا به راه افتادند تا قدس را قتلگاه مسلمين سازند،و بدينسان جنگهاي مشهور صليبي که حدود 200 سال به طول انجاميد و ميليونها کشته و مجروح وآواره برجاي گذارد (489 ـ 690 ق،1095 ـ1291م) آغاز شد.
اسفبارتر آنکه، هنوز زخم دشنه صليبيان بر پيکر«قدس» التيام نيافته بود که امت اسلام دگرباره از سويي ديگر با طوفاني مهيبتر روبرو گرديد:اين بار مغولان به رهبري چنگيز پا در رکاب کرده بودند تا هر که و هر چه را در ديار اسلام مي بينند نابود کنند يا به غارت برند.پنجاه سال بعد، نواده چنگيز(هلاکو) بغداد را به خاک و خون کشيد و طومار خلافت عباسي را درهم پيچيد(656ق).سپس نيز به منطقه شامات لشگر کشيد و بر سر حلب وموصل،همان بلا آورد که برسربغداد آورد (657 ـ660ق)،و اين در حالي بود که مصر و شام سخت با صليبيان در گير بود و طلايه
قشون صليبي گاه تا نزديکيهاي قاهره نيز پيش مي رفت. و اگر فوت مُنگوقاآن(خان بزرگ مغول)هلاکو را ناچارازمراجعت به ايران نمي کرد و فرمانده وي، کيتوبوقا،در غياب هلاکو ازمسلمين در عين جالوت (واقع در فلسطين) شکست نمي خورد سرنوشت قاهره معلوم نبود.
هجوم مغول به جهان اسلام در اوايل قرن هفتم هجري، براي غرب صليبي از همان آغاز،رويداد بسيار مغتنمي تلقّي شد و بر پايه همين تلقّي بود که در همان سالهاي نخست اين هجوم،غربيان حمله طولاني براي محو تمدن اسلامي اندلس را آغاز کردند(609 ـ889ق).گفتني است که در طول دوران سلطه مغول،فرستادگان غرب همواره به ديار مغولان رفت و آمد داشتند و مي کوشيدند با جلب نظر و همدستي آنان،
امت اسلام را ازدو سو تار و مار کنند،افزون بر اين،هولاکو خود مادر و همسري مسيحي داشت و سردار بزرگش در شامات(کيتوبوقا) نيز مسيحي بود.جانشينان هلاکو(ايلخانيان) نيز تا مدتها به راه وي رفتند:اباقاخان(663 ـ680ق) فرزند هلاکو،دختر امپراطور مسيحي روم شرقي را به زني گرفت وبا پاپ سلاطين فرانسه و انگليس بر ضد مسلمين متحد شد و به مصر و شام لشگر کشيد. بدتر از اباقاخان،فرزندش ارغون (683 ـ690ق) بود که به وسوسه وزير يهوديش سعدالدوله ابهري در انديشه تسخير مکّه و تبديل کعبه به بتخانه افتاد و با عزل و کشتار رجال سياسي مسلمان، و تهيّه قوا براي حمله به حجاز، به مقدمات اين دسيسه پرداخت که خوشبختانه خداي متعال دوام اين وضعيّت را نخواست و با بيماري ارغون و قتل سعد الدوله،به آن فتنه بزرگ داده شد.
حتّي غازان خان(694 ـ703ق) پادشاه مشهور ايلخاني نيز که اسلام آورده بود،انديشه فتح دمشق و قاهره را رها نکرد و منطقه شام در سالهاي(699 ـ702ق) شاهد جنگهاي سخت قشون مغول و سلاطين مسلمان مصر بود و فتوحات نخستين غازان در آن جنگها،با تبريک و تشويق صليبيان همراه بود.
در چنين زمينه و زمانه حسّاسي بود که ابن تيميّه دست به نشر افکار خود زد و با واکنشي که در بين علماي بزرگ مسلمان(اعم از سنّي و شيعه) برانگيخت،شکافي تازه در امت اسلام ايجاد کرد.جهان اسلام در آن تاريخ،نيازبه بزرگمردي داشت که مصمم و قاطع بپاخيزد و با تکيه بر«مشترکات»مسلمين (خدا،رسول،قرآن وقبله واحد)همگان را به جهاد با خصم «مشترک» فرا خواند و از آنان صفي واحد بر ضدّ صليب و صهيون و صنم بسازد.ولي آن چه که از ابن تيميه سر زد،درست عکس اين مقصود بود،عجيب است که خانواده ابن تيميّه بر اثر هجوم مغولان،آواره شده و خود وي نيز در برخي از جنگها و گفتگوها شرکت داشت،با اين همه ـ بدون توجه به حساسيّت وقت و مصالح مسلمين ـ دست به تکفير برده و فرقه اي بر فرقه هاي موجود افزود...
احمد بن تيميه در سال 661ق،5سال پس از سقوط خلافت بغداد،در«حرّان» از توابع شام ديده به جهان گشود و تحصيلات اوليّه را تا 17 سالگي در آن سرزمين به پايان برد.حمله مغولان به اطراف شام، ترس عجيبي در دلها افکنده بود و اين امر سبب شد که عبد الحليم،پدر احمد،همراه خانواده و جمعي از بستگان،حرّان را به سوي دمشق ترک گويد و در آنجا اقامت کند. تا سال 698ق،چيزي از احمد شنيده نشد، ولي از آغاز قرن هشتم بتدريج افکار شاذّ وي ظهور و بروز يافت و در هر مقطعي با اظهار نظر مخالف مسلمات اسلام و آراي مشهور و رايج مسلمانان،افکار عمومي را متشنج مي کرد تا اينکه در سال 705ق در دادگاه محکوم و به مصر تبعيد شد،وي در سال 707ق از زندان آزاد شد ولي تا سال712ق به شام برگشت و در آنجا به نشر افکار و نظريّات خود پرداخت،تا اينکه مجدداً در سال 721ق محکوم به زندان شد و در سال 728ق در زندان دمشق در گذشت.(33)
ـنوآوري ها و ابراز مطالب عوام پسندانه او موجب گرديد که عليرغم مخالفت علما و متکلّمان، گروهي هم از نظريات وي استقبال نمايند و به وي بگروند. دراين گرايش ها افزون برتلاش و تبليغ او،زنداني شدن و مظلوم نمايي اش نيز نقش مؤثر و تأثير بسزايي داشت و همچنين حمايت جدّي شاگرد صميمي و هم عقيده اش «ابن قيّم» که در کتابها و تأليفات خود آراء و نظريات استادش را تبيين و نشر نمود،در پيشرفت افکار«ابن تيميه» نقش اساسي ايفا کرد.
با اين همه ،مخالفت علماء وفقهاي سه گانه«شافعي،حنفي ومالکي» ونقد عقايد او از راه تأليف و مناظره،وصدور فتوا بر انحراف وارتداد او،موجب گرديد که در مدت کوتاهي، فتاواي او متروک و تأليفاتش همانند تأليفات ابن قيّم از صحنه خارج شود و درانزوا بماند.
وضع به همين منوال بود تا اينکه در قرن يازدهم، در نجد حجاز فردي بنام «محمد بن عبدالوهاب» پا به عرصه حيات گذاشت و پس از چهار قرن بار ديگر به تبليغ و ترويج عقايد ابن تيميّه پرداخت و توانست اين فتاوا را به مرحله إجرا درآورد وآنچه در لابلاي تأليفات ابن تيميّه و ابن قيّم بود،در صحنه عمل پياده کند.( 34 )
عوامل پيشرفت محمد بن عبدالوهاب
با توجّه به اينکه نظرات عبدالوهاب ناشي از عقايد ابن تيميه و شاگردش ابن قيّم است
اينجا پرسشي جلوه گري مي کند که چطور شد آن دواستاد و شاگرد با مخالفتهاي شديد روبرو شدند ولي بر عکس شيخ محمد بن عبدالوهاب توانست دعوت خود را در نجد و سپس در منطقه حجاز منتشر و آراء وفتاوايش را جامه عمل بپوشاند.
در پاسخ اين سئوال بايد به چند نکته اشاره کرد:
1ـ محيط دور از معارف
همانگونه که پيشتر گفته شد،ابن تيميّه آراء و عقايد خود را در شهرهايي مانند دمشق و قاهره اظهار کرد که اين چنين شهرهايي از مراکز عمده علماء و قضات صاحب نفوذ مذاهب سه گانه «مالکي،حنفي و شافعي» بودند و در نتيجه با مخالفت سخت اين علماء روبه رو شدند،امّا شيخ محمّد در نجد به اظهار و نشر عقايد خود پرداخت که مردم آن را افراد بدوي و دور از تمدن و معارف تشکيل مي داد که در آن وقت شايد بزرگترين علماي آن ناحيه شيخ عبدالوهاب ،پدر شيخ محمد،و شيخ سليمان برادرش بود ؛گرچه اين دو تن شروع به مخالفت با او نمودند و اولين کتاب را در ردّ شيخ محمد،برادرش نوشت ولي باتوجه به وضع مردم آن سامان اينگونه مخالفتها اثري نداشت.نجديان مردمي بودند در نهايت بساطت و سادگي و داراي ذهني صاف و خالي و آماده پزيرش هر سخن تازه،به خصوص اگر در پوشش«توحيد» که شيخ محمد مدعي بود عرضه شود.
2 ـ دستيابي به ثروت
عامل ديگري که مردم نجد را به سوي ابن عبدالوهاب کشاند،متهم کردن تمام مسلمانان به شرک و بت پرستي بود، آن هم از سوي کسي که به عنوان عالم وفقيه مذهب حنبلي شناخته مي شد ولذا در حملاتي که وهابيان به مردم نجد وسايرنقاط ؛ مانند حجاز،يمن،شام وعراق مي کردند،ريختن خون مردم آن شهر و به غنيمت بردن ثروت آنها را حلال مي دانستند و اين تفکر در پيشرفت و تداوم راه شيخ محمد، آن هم در ميان مردمي که از نظر اقتصادي در سختترين شرايط بودند،نقش مؤثري را ايفاء مي نمود.
3ـ حمايت سياسي نظامي
عامل ديگر،حمايت سياسي ـ نظامي آل سعود از اين آيين است که طي پيماني که در ميان شيخ محمد و محمد بن سعود منعقد گرديد ،وهابيت از ابتداي دعوت شيخ محمد از پشتيباني قوي اين خاندان به عنوان رئيس يک قبيله بزرگ برخوردار بوده و اين
حمايت و پشتيباني تا امروز ادامه داشته و حکومت سعودي خود را براي گسترش اين آيين و صرف هزينه هاي سنگين متعهد مي داند.
4 ـ به کار گيري قهر و غلبه
عامل مهم ديگر ،قهر و غلبه وبه کارگيري زور وشمشيروقتل و غارت و ايجاد رعب و وحشت در همگان بود.کشت وکشتاري که وهابيان در شهرهاي مختلف حجاز و شام ويمن و عراق انجام دادند،هر انساني را به شگفتي وا مي دارد و از شنيدن اين جنايات لرزه بر تن مستولي مي گردد( 35 ).
در زمان حاضر نيز با انوع عملياتهاي انتحاري مخصوصا بر عليه شيعيان چه در کاظمين و بغداد وسامراء و چه در خود حرم امن الهي(کشتار خونين حاجيان در سال 66.ش) وچه در کشورهاي ديگرسعي در حفظ حيات ننگين خود دارند؛به تازگي نيز بر اساس اعلام يک منبع خبري:بيش از 550هزار نفر شيعه پاکستاني در منطقه «پاراچنار»اين کشور،مدت18 ماه است که در محاصره گروههاي طالبان و بمباران آمريکايي ها قرار دارند و راه هاي اصلي ورود آب وغذا بر روي ساکنين اين منطقه بسته شده و مردم آنجا در محاصره قرار گرفته اند،نيروهاي طالبان تنها در يک حمله 600 تن از شيعيان پاراچناررا به شهادت رسانده اندو در يک اقدام بي سابقه به قطع دستان کودکان خردسال مبادرت نموده اند( 36 ).
أدلّه حرمت زيارت قبور انبياء
از جمله فتاوايي که ارتباط مستقيم با بحث ما دارد ،فتواي حرمت سفر براي زيارت قبور پيامبران وصالحان وحرمت توسل وتبرک به آنان وساختن حرم وبارگاه وتعمير قبورو مشاهده آنها است.
واين موضوع اولين بار در سال 726ق دردمشق از سوي ابن تيميه مطرح و مجدداً موجب شورش و بلوا گرديد واين شورش و فتنه ، آنگاه به اوج خود رسيد که علماءوقضات متوجه شدند که او در سال 710ق وشانزده سال قبل در حرمت زيارت قبور پيامبران ودر حرمت توسل وتبرک به آنها ، کتابي به نام « اقتضاءالصراط المستقيم» تأليف نموده است، و سفر براي زيارت قبر پيامبر اکرم (صلّي الله عليه وآله) وساير انبياء و پيشوايان ديني را حرام و بدعت و عملي شرک آميز معرفي کرده و بر اساس عقيده خودش که ارتکاب هر عمل حرام، موجب ارتداد مي شود ـ چنانکه عقيده خوارج نيز همين است ـ جان و مال چنين فردي را اگر توبه نکند مانند ساير مرتدين بر مسلمانان حلال دانسته و بايد هر چه سريع تر به قتل برسد.همانگونه که واجب است اين قبرها و حرم ها که نقش أصنام و أوثان را ايفاء مي کنند (نعوذ بالله من شرور انفسنا)هر چه زودتر تخريب وآثار آنها محو شود!
در جواب اينان بايد گفت:«وادي خاموشان» در هر شهر و روستا،زمين گسترده اي را در بر مي گيرد که درآن انسانهاي ديروز از بزرگ و کوچک،توانا وناتوان،در کنار هم به خوابي ژرف فرو رفته اند.
ديدار ازاين وادي،که نشانگر«عجز ذاتي»انسان و زوال قدرتها و مکنتهاي مادي است،آثار سازنده و حيات بخش دارد:انسان هوشمند با مشاهده اين وضع رقت بار،ناپايداري جهان را از نزديک لمس کرده در مقام چاره برمي آيد و با درکِ«هدفداري جهان آفرينش» از گرداب غفلت و خود خواهي بيرون مي جهد، و به انديشه تحصيل اسباب و لوازم «حيات جاويد» مي افتد.پيامبر اکرم(صلي الله عليه و آله وسلّم ) بر اين نکته تربيتي انگشت نهاده و مي فرمايد:«زوروا القبور فانّ لکم فيها عبره»( 37 ) به زيارت قبور برويد زيرا در آن براي شما درس عبرت است.
از طرفي، مويه در مرگ عزيزان و همايش بر سر مزار آنان،رسمي عام و جهانگير بوده و از اينرو مي توان گفت ريشه در«فطرت» انسانها دارد.در معني،همان «جذبه وکشش روحي» که آدمي را در حيات عزيزان به ديدارشان ترغيب مي کند، پس از مرگ آنان نيز بر سر مزار ايشان مي کشاند.خاصّه آنکه،بر اساس بينش اسلامي،«روح» همچون «تن» از بين نمي رود بلکه آفاق و چشم اندازي وسيع ترمي يابد و از لطف دوستاني که قدو رنجه کرده خود را بر سر مزار وي رسانده و با قرائت حمدي وي را شاد ساخته اند به وجد مي آيد.
در ميان عزيزان،عالمان و مصلحان جهان،حسابي برتر و والاتر دارند. آنان به سان شمع،سوخته و پيروان خويش را روشن ساخته اند و گنجينه بزرگ و ماندگاري از علم و معرفت به يادگار نهاده اند؛ واز اينرو شايسته بيشترين تقدير و تکريم اند.خصوصاً عالمان دين،که جامعه را با کتاب خدا و سنت پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم ) آشنا ساخته و موجبات دستيابي بشر به سعادت جاويد را فراهم مي آورند.
حضور در کنار تربت عالمان،گذشته از آنکه تقدير از شخص آنان است، ترويج از علم و دانش بوده و موجب رغبت همگان به اين سلسه خَدوم وحفظ ميراث ارزشمند آنان است.پيداست جامعه اي که در آن ،علم و عالم، از حرمت و منزلت شايسته برخوردارند هيچگاه در حضيض فقر علمي و فرهنگي سقوط نخواهد کرد.
حضور بر تربت شهيدان راه حق نيز،علاوه بر آثار سازنده روحي وتربيتي، نوعي پيمان بستن با آنان است.شخص زائر، با اين حضور خود اعلام مي دارد که به راه شهيدان وفادار است و آرمان مقدّس و ارزشمندشان را پاس مِي دارد.
حضور در حرم پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) يا جانشينان پاک او (عليهم السلام) نيز،علاوه بر تقدير و سپاس از فداکاريها و جانفشانيهاي آنان در هدايت خلق،حکم نوعي بيعت با ايشان را دارد.
در واقع شخص زائر هنگام زيارت قبر پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم ) و امامان (عليهم السلام ) با آنها پيمان مي بندد که در زندگي، جز راه آنان، روشي را تعقيب نکند.
زائران حرم يار، در پي وصل به محبوب،وتجديد و تشديد پيمان با اويند و رنج رسيدن به او را حتي اگر مستلزم دويدن در بيابان و خفتن بر خار مغيلان باشد،بر خود هموار مي کنند.زائر بر آن است که روح عطشناک خويش را از کوثر وصل يار،سيراب سازد، و چون دستش به دامن معشوق نمي رسد دست به تربت وي مي سايد که رنگ و بوي او را دارد.
زيارت قبر پيامبراکرم (صلي الله عليه و آله و سلم )
با مروري بر سخنان محدثان و فقيهان،روشن مي شود که علماي اسلام همواره زيارت مرقد شريف پيامبر اسلام رامستحب مؤکد دانسته و مردم را به زيارت حرم مطهر او دعوت مي کرده اند.
تقي الدين سبکي شافعي(متوفاي 756 ه.ق) يکي از فقيهان چيره دست قرن هشتم است.او در نقد سخن ابن تيميه(م 728) که استحباب زيارت قبر پيامبر را انکار کرده بود، کتابي به نام«شفاء السقام في زيارة خير الأنام» نوشت و با پژوهشي گسترده، آراي فقيهان اهل سنت را از قرن چهارم تا روزگار خويش در آن کتاب گرد آورد و مبرهن ساخت که استحباب زيارت قبر آن حضرت، از مسلمات فقه اسلامي است، و محدثان و فقيهان بزرگ، روايات گوناگوني را در استحباب زيارت مزبور نقل کرده و به آ ن فتوا داده اند( 38 ).
علامه و محقق سخت کوش معاصر،آيت الله اميني(1320 ـ 1390.ق) در کتاب شريف و وزين «الغدير» به تکميل موضوع پرداخته و توانسته است نظريات بيش از 40 دانشمند مسلمان أعم از فقيه و محدث را در اين زمينه تا عصر خويش گرد آورد.( 39)
زيارت مرقد پيامبر (صلّي الله عليه وآله) از ديدگاه قرآن وسنّت
الف: از ديدگاه قرآن
قرآن مجيد به مسلمانان دستور مي دهد که به حضور پيامبر رسيده، در محضر او استغفار کنند و از او بخواهند که او نيز در باره آنان طلب آمرزش کند:«...وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآؤُوكَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللَّهَ تَوَّابًارَّحيماً ».(40)
هرگاه آنان زماني که بر خويش ستم کرده اند (مرتکب خلاف شده اند) نزد تو (اي رسول خدا) بيايند و استغفار کنند، وپيامبر نيز براي آنان طلب آمرزش نمايد خداوند را توبه پذيرو رحيم خواهند يافت.
در جاي ديگر،خداوند منافقان را نکوهش مي کند که هرگاه به آنان گفته مي شود به حضوررسول خدا برسند تا درباره آنان طلب آمرزش کند، از اين امر سرباز مي زنند: «وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا يَسْتَغْفِرْ لَكُمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْا رُؤُوسَهُمْ وَرَأَيْتَهُمْ يَصُدُّونَ وَهُم مُّسْتَكْبِرُونَ ».(41)
آنگاه که به آنان گفته شود بياييد تا رسول خدا براي شما طلب مغفرت کند روي خود را به عنوان (استنکار) بر مي گردانند و آنان را مي بينيد که از سخن تو اعراض کرده و کبر مي ورزند.
تقي الدين سبکي،محقق اهل سنت،معتقد است:مسلمانان در حال حاضر به حکم اين آيه مي توانند به حضور رسول خدا برسند و در ضمن استغفار،از او بخواهند که درآنان از خداوند طلب آمرزش کند. به گفته وي هر چند اين آيه مربوط به دوران حيات پيامبر است، ولي درخواست آمرزش از او،اختصاص به زمان حيات او ندارد،زيرا اين مقامي است که به رسول خدا(به نشانه عظمت او) داده شده است و با مرگ او از ميان نمي رود.( 42 )
ممکن است گفته شود:آنچه در آيات فوق آمده،حاکي از شئون پيامبر و نشانه عظمت اوست ولي انجام اين عمل از سوي پيامبر تنها در حال حيات او امکان پذير است نه در حال ممات،که رابطه ما با او قطع شده است.
ايراد فوق وارد نيست و حق با محقق ياد شده است. دلايل زير روشن مي کند که مرگ رسول خدا در اين مورد تأثيري نداشته و حيات و ممات او از اين نظر يکسان است:
1 ـ مرگ از نظر قرآن پايان زندگي انسان نيست بلکه دريچه اي است به جهان ديگر و گسترده تر و همه چيز آن برتر از جهان پيشين بوده،و انسان در آن جهان زنده و بينا و شنواست. به ويژه صالحان پس از مرگ نزد خدا روزي مي خورند واز لذّات روحي خاصّي برخوردارند.
2 ـ در روايات فراواني است که فرشتگان،درودي را که مسلمانان بر پيامبر مي فرستند به او مي رسانند و انسان در هر نقطه اي به آن حضرت درود بفرستد به وي مي رسد.چنانکه پيامبر اکرم (صلّي الله عليه وآله) مي فرمايد:
«صَلّوا عَلَيَّ فإنَّ صلاتکم تبلُغني حيثما کنتم»( 43 )برمن درود بفرستيد،درود شما به من ـ در هر کجا باشيدـ مي رسد.
3 ـ مسلمانان در تشهد نماز مأمورند به پيامبرسلام کنند و درود بفرستند و بگويند:«السّلام عليک أيُّهاالنبي و رحمة الله و برکاته» اين سلام ، جنبه تشريفاتي نداشته و سلامي است کاملاً واقعي از زنده اي به زنده ديگر که مثل او شنوا است.
أمور فوق، حاکي از آن است که پيانبر در جهان برزخ زنده بوده و ارتباط او با ما برقرار است.سخن ما را مي شنود و درخواست ما را در شرايط خاصي انجام مي دهد.( 44 )
ب:از ديدگاه أحاديث
روايات مربوط به زيارت مرقد پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم ) در کتب حديث وارد شده و جمعي از علماي مسلمان به گردآوري و تصحيح أسانيد آنها همت گمارده اند که ما به اختصار به دو مورد اشاره مي کنيم و مشتاقان به زيادي را،به کتب حديث إرجاع مي دهيم:
حديث اوّل:دار قطني از عبدالله بن عمر نقل مي کند که پيامبر (صلّي الله عليه وآله) فرمود:«من حجّ فزَارَ قبري بعد وفاتي فکأنّما زارني في حياتي»(45 )؛هرکس پس از درگذشت من، قبر مرا در هنگام حج زيارت کند،مثل اين است که در حال حيات، مرا زيارت کرده است.
حديث دوم:امام صادق (عليه السلام) از رسول گرامي (صلّي الله عليه وآله) نقل مي کند که فرمود:« من أتي مکة حاجاً و لم يزرني إلي المدينة جفوته يوم القيامة، و من جائني زائراً وجبت له شفاعتي و من وجبت له شفاعتي وجبت له الجنة»( 46 ) هر کس براي انجام وظيفه حج،آهنگ مکه کند ومرا در مدينه زيارت نکند به او در روز قيامت جفا مي کنم(شايد مقصود اين است که در
مطالب مشابه
بازدید کننده گرامی ، بنظر می رسد که شما عضو سایت نیستید .
پیشنهاد می کنیم در سایت ثبت نام کنید و یا وارد سایت شوید.
- 22 بهمن آمریکا آیت الله جوادی آملی احياء اشعار اقتصاد مقاومتی امام جعفر صادق (ع) امام حسین (ع) امام موسي كاظم(ع) انقلاب اسلامی برنامه های هیئت جمهوری اسلامی حج حضرت معصومه (س) دانشجو درس اخلاق درس هايي از مکتب رضوي رسول گرامی اسلام ماه صفر مقام معظم رهبری مناسبت ها نیمه شعبان ویژه نامه اعیاد شعبانیه یادواره شهدا
- فید RSS
